با نزدیک شدن به روزهای اعتکاف و تب و تاب ثبت نام اعتکاف در کشور حجم انبوهی از مردم، خصوصاً جوانان از مدتها قبل خود را آماده حضور در این آیین مذهبی می کنند. با توجه به اینکه برگزاری چنین مراسمی همچون هر برنامه مذهبی از احکام و آداب ویژه برخوردار است بر آن شدیم تا در این فرصت، سؤالات متدوال درباره اعنکاف را گردآوری نماییم.
* چه وسایلی برای حضور در اعتکاف ضروری است؟
با توجه به استقبال گسترده مردم معمولا مساجد برگزار کننده تا ظرفیتی که امکان دارد را ثبت نام می کنند. به همین دلیل در حد انداختن یک پتو به اندازه استراحت معمولا فضا در اختیار خواهد بود. پس بهتر است یک پتو، حوله، مسواک، ملحفه، شانه، مفاتیح، قرآن و یک دست لباس زیر و یا راحتی همراه می توان به همراه داشت. آوردن بیش از اندازه وسایل هم باعث مزاحمت دیگران می شود. هم کار را برای شما سخت می کند.
* آیا می توان وسایلی مثل موبایل و تبلت را هم همراه بیاوریم؟
همراه داشتن آنها اشکالی ایجاد نمی کند. هرچند برخی از مساجد برای خود قوانین مجزایی دارند. اما با توجه به فرصت ویژه اعتکاف که بهترین فرصت برای فاصله گرفتن از زندگی همیشگی است پیشنهاد می شود تا حد امکان از وسایل الکترونیکی و تلفن همراه استفاده نشود تا بهتر بتوان طعم شیرین انس با خالق را در این سه روز چشید. با توجه به فرصت ویژه اعتکاف که بهترین فرصت برای فاصله گرفتن از زندگی همیشگی استپیشنهاد می شود تا حد امکان از وسایل الکترونیکی و تلفن همراه استفاده نشود
* آیا نیاز به آوردن تنقلات و خوراکی هست؟
سه روز روزه داری از احکام اعتکاف است و معمولا پذیرایی هایی از افطار تا سحر توسط برگزار کنندگان اعتکاف انجام می شود. اما موادی مغذی همچون خرما و کشکش را می توان همراه داشت.
* آیا می توان از تلفن همراه در ایام اعتکاف استفاده کرد؟
بله استفاده از تلفن همراه معمولا مانعی ندارد. اما به این نکته باید توجه کرد که خرید و فروش بر معتکف حرام است. عده ای از طریق تلفن و فضای مجازی حتی در این سه روز به خرید و فروش خود ادامه می دهند که با این کار اعتکاف خود را باطل می کنند.
*** برخی از احکام مورد نیاز در اعتکاف ***
* چه زمانی اعتکاف مستحب مؤکد است؟ و به عبارت دیگر در چه اوقاتی اعتکاف مستحب است؟
اعتکاف وقت خاصی ندارد، هرچند اعتکاف در ده روز آخر ماه مبارک رمضان فضیلت بیشتری دارد.
* آیا اعتکاف در ماه رجب مستحب است؟
دلیل خاصی بر استحباب اعتکاف در خصوص ماه رجب نیافتیم.
* آیا شخص معتکف می‌تواند در ابتدای اعتکاف هنگام نیت کردن شرط کند که اگر برای او عذری پیش آید حتی در روز سوم هم دست از اعتکاف بردارد؟
بله می‌تواند.
* معتکفی می‌خواهد سه روز اعتکاف کند و مدّت ۷۲ ساعت اعتکاف انجام دهد، اگر اعتکافش را از بعد از طلوع فجر ـ مثلاً از ظهر ـ شروع کند و ظهر هم به پایان برساند به‌گونه‌ای که مجموع آن ۷۲ ساعت شود، آیا این اعتکاف صحیح است؟
اعتکاف باید از شروع روز اول تا پایان روز سوم باشد و تلفیق کردن ـ بدین‌گونه که جزئی از روز اول را با جزئی از روز آخر یک روز کامل به حساب بیاورد ـ صحیح نیست.
* اگر معتکف مثلاً یک ساعت از ابتدای روز ـ بعد از طلوع فجر ـ تأخیر کند آیا این روز به عنوان روز اول اعتکاف حساب می‌شود؟ چه تأخیر عمدی باشد یا اضطراری؟
در اعتکاف باید از ابتدای روز اول شروع کرد، لذا روزی که ناقص مانده جزو اعتکاف محسوب نمی‌شود هرچند که تأخیر از روی اضطرار باشد.
* اگر انسان نذر کند دو روز معتکف شود نه بیشتر از آن، آیا نذرش منعقد می‌شود؟
منعقد نمی‌شود.
اگر کسی نذر کند سه روز منفصل معتکف شود، آیا نذرش منعقد می‌شود؟
منعقد نمی‌شود.
برگزاری اعمال به صورت فردی بهتر است یا گروهی؟
معمولاً در مساجد برنامه هایی را برای اعتکاف در نظر دارند. اما در کل بهتر است حتما ساعاتی را به برگزاری اعمال به صورت فردی با قرائت قرآن و ادعیه و نمازهای مستحبی و قضا سپری کنیم. فرصتی که شاید برایمان دیگر پیش نیاید. بهتر است حتما ساعاتی را به برگزاری اعمال به صورت فردی با قرائت قرآن و ادعیه و نمازهای مستحبی و قضا سپری کنیم. فرصتی که شاید برایمان دیگر پیش نیاید.
*منظور از شب و روز در اعتکاف چیست؟
روز از طلوع فجر تا مغرب شرعی است و شب از مغرب تا طلوع فجر.
آیا بیمار و کسی که روزه برایش ضرر دارد می‌تواند معتکف شود و اگر در اعتکاف باشد و روزه بگیرد ثوابی می‌برد؟
با علم و یا احتمال عقلاییِ ضرر داشتنِ روزه، اعتکاف صحیح نیست.
چه نوع روزه‌هایی را نمی‌توان در اعتکاف گرفت؟
هر نوع روزهای را در اعتکاف می‌توان گرفت.
آیا نوجوانانی که به سن بلوغ نرسیده اند می توانند معتکف شوند؟
بله اعتکاف ایشان نیز صحیح است. اعتکاف برای نوجوانان نیز صحیح است و نیاز نیست به سن بلوغ رسیده باشند
* آیا مشغول بودن به عبادات بر معتکف واجب است یا صِرف ماندن در مسجد کافی است؟
عبادات مستحبی، فی نفسه بر معتکف واجب نیست.
آیا عدالت امام جماعت مسجد جامع شرط درستی اعتکاف است؟
خیر- عدالت امام جماعت مسجد در صحّت اعتکاف شرط نیست.
زمان نیت اعتکاف چه وقت است آیا می‌توان اول شب نیت کرد؟
وقت نیت اعتکاف، اول طلوع فجر روز اول است و نیت اول شب در صورتی صحیح است که اول شب شروع در اعتکاف نموده باشد.
*آیا می‌توان به علّتی یا بدون علّت در روز اول یا دوم، اعتکاف را قطع نمود؟ و اگر در قطع نمودن اعتکاف تردید کرد آیا نیّت اعتکاف به‌هم می‌خورد و در نتیجه اعتکاف باطل می‌شود؟ و آیا لازم است که نیّت مستمر باشد؟
در اعتکاف مستحبی جایز است که در روز اول و دوم اعتکاف قطع شود و نیّت اعتکاف باید تا پایان روز سوم ادامه پیدا کند.
* آیا اعتکاف در غیر از مساجد چهارگانه (مسجد الحرام، مسجد النبی (صلی الله علیه وآله وسلّم)، مسجد کوفه و مسجد بصره) جایز است؟ و نیّت آن چگونه می‌باشد؟
اعتکاف در غیر از مساجد چهارگانه* (اعم از جامع و غیر آن) به قصد رجاء مطلوبیت (به امید اینکه مطلوب خداوند واقع شود) مانعی ندارد.
* آیا اعتکاف در مسجدی غیر از مسجد جامع باطل است و آیا ممکن است هر محله و حومه‌ای، مسجد جامعی غیر از مسجد جامع شهر یا روستا داشته باشد؟ و آیا ممکن است که در شهر چند مسجد جامع باشد؟
ج: قبلاً گذشت که اعتکاف در هر مسجدی جایز است مشروط به اینکه در غیر مساجد اربعه به قصد رجاء باشد یعنی به امید اینکه مطلوب خداوند واقع شود و مختص به مسجد جامع نیست و ممکن است که یک شهر یا روستا چند مسجد جامع داشته باشد.
*مسجد جامع چیست؟ و راه تشخیص آن را بگویید.
ج: مسجد جامع، مسجدی است که برای اجتماع عامه مردم شهر، بنا شده، بدون این که اختصاص به گروه و محله خاصی پیدا کند.
*اعتکاف در مساجد دانشگاه‌های سراسر کشور چه حکمی دارد؟
ج: به قصد رجاء اشکال ندارد.
* اعتکاف در مکان‌هایی که شک است که آیا جزء مسجد است یا نه، چه حکمی دارد؟
ج: غیر از سرداب و محراب و پشت بام مسجد، در جاهای دیگری که معلوم نباشد جزو مسجد است یا نه، اعتکاف صحیح نیست.
*اعتکاف در حیاط مسجد چه حکمی دارد؟
ج: اگر جزو مسجد نباشد (صیغه مسجد خوانده نشده باشد)، اعتکاف صحیح نیست. براین اساس برخی از حیاط مسجدها جزو مسجد و برخی جزو آن نیست.
* آیا خانم ها برای اعتکاف باید از شوهر اجازه بگیرند؟
ج: چنانچه اعتکاف وی موجب از بین رفتن حق شوهر باشد بنا بر احتیاط واجب باید از او اجازه بگیرد.
چنانچه اعتکاف خانمها موجب از بین رفتن حق شوهر باشد بنا بر احتیاط واجب باید از او اجازه بگیرد.
* آیا گذاشتن وسایل یا نوشتن نام موجب سبقت در محلی از مسجد می‌شود؟
ج: بنا بر احتیاط واجب گذاردن وسائلی مانند کیف موجب حق سبقت می‌شود به شرط آن که از زمان گذاردن آن وسیله تا آمدن شخص زیاد فاصله نشود، به نحوی که منجر به تعطیلی مکان شود.
* اگر کسی جای شخصی را که معتکف بوده غصب کند به اعتکافش ضرر می‌زند؟
ج: گرچه بنابر احتیاط مرتکب خلاف شده ولی اعتکاف صحیح است و کفاره هم ندارد.
*رفتن به سرویس‌های بهداشتی (برای حمام، غسل مستحب، وضو، مسواک زدن) چه حکمی دارد؟
ج: خارج شدن از مسجد به دلایل مذکور اشکال ندارد، ولی باید به قدر حاجت اکتفا کند و طول ندهد.
*آیا در اعتکاف با بودن آب در مسجد می‌توان برای وضو به خارج از مسجد رفت؟
ج: در فرض مذکور معتکف نباید از مسجد خارج شود.
* آیا رفتن به تشییع جنازه در هنگام اعتکاف مدّت زمان مشخص دارد؟ حکم رفتن زیر سایه در این هنگام ـ چه در ماشین و یا غیر آن ـ چیست؟
ج: زمان مشخصی ندارد و رفتن به تشییع جنازه در صورتی که ضرورت عرفی به‌حساب آید و آن‌قدر طولانی نشود که باعث محو صورت اعتکاف شود، اشکال ندارد و در صورت امکان واجب است که زیر سایه ننشینند و احتیاط مستحب این است که زیر سایه حرکت نکند.
* «شرکت در امتحان برای معتکفین» چه حکمی دارد؟
ج: اگر شرکت در امتحان ضرورت ندارد خارج نشوند و برای افرادی که شرکت در امتحان ضرورت عرفی دارد مانع ندارد ولی خروج از مسجد نباید به حدّی برسد که صورت اعتکاف محو شود.
*آیا شخص معتکف برای شرکت در نماز جمعه می‌تواند از مسجد محل اعتکاف خارج شود؟
ج: با انتخاب نزدیکترین راه و معطّل نشدن در بین راه اشکال ندارد؛ ولی نباید خروج او به مقداری باشد که صورت اعتکاف به‌هم بخورد.
*اگر کسی سهواً به غیر از جهاتی که تجویز شده برای بیرون رفتن از مسجد در هنگام اعتکاف بیرون رود، آیا اعتکافش باطل می‌شود؟
ج: اگر به جهت فراموشی خارج شود و خروجش زیاد طول نکشد، اعتکافش باطل نمی‌شود.
*کارهای حرام در هنگام اعتکاف چیست؟
ج: معتکف باید از این کارها پرهیز کند:* بوییدن چیزهای خوشبو و عطریّات حتی گیاهان خوشبو، همراه با لذّت؛ پس برای کسی که حس بویایی ندارد اشکال ندارد.
* خرید و فروش* سایر انواع تجارت؛ مثل صلح و اجاره و مضاربه و غیر این‌ها (بنابر احتیاط واجب).* مجادله و جدال ـ چه در امور دینی و چه دنیوی ـ به قصد غلبه بر دیگری و اظهار فضل و برتری بر او؛ اما اگر به قصد اظهار حق و بازداشتن طرف از طریق باطل باشد، مانعی ندارد.
* آیا نگاه کردن به آینه اعتکاف را باطل می کند؟
ج: نگاه کردن آینه بر خلاف تفکر عده ای باعث باطل شدن اعتکاف است که در منابع دینی ما هیچ سخنی در این رابطه نیامده است.
*اگر معتکف مبتلا به مرضی شود که مجبور به افطار روزه است چه باید بکند و حکم اعتکاف او چیست؟
ج: اعتکاف بدون روزه صحیح نیست لذا با افطار روزه، اعتکاف باطل می‌شود.
* آیا گفتگو در مورد چیزهای مباح هنگام اعتکاف جایز است؟
ج: اشکال ندارد.
*کفّاره هر یک از مُحرّمات را به‌طور جداگانه بیان کنید؟
ج: اگر اعتکاف واجب را با آمیزش جنسی (جماع) هرچند در شب باطل نماید کفّاره بر او واجب می‌شود. اما در اعتکاف مستحب (در دو روز اول) اگر با این عمل قصد دارد که از اعتکاف صرف‌نظر نماید کفاره ندارد و در غیر این صورت بنا بر احتیاط واجب کفاره ثابت است لکن انجام سایر مُحرّمات کفّاره ندارد گرچه احتیاط مستحب پرداخت کفّاره می‌باشد و کفّاره ابطال اعتکاف (در موارد وجوب کفّاره) کفّاره ابطال روزه ماه رمضان است.
*آیا استفاده از خمیردندانهای خوش بو مانعی برای اعتکاف نیست؟
ج: مسواک زدن با آن مانع ندارد و آنچه حرام است بوییدن بوی خوش است.
س. اگر در مکانی از مسجد بوی خوشی می‌آمد آیا ترک آنجا لازم است؟ اگر وضوخانه بود و بوی خوش به سبب خمیردندان یا صابون بود چه باید کرد؟
ج: اگر بودن در آن مکان مستلزم بوییدن بوی خوش است باید آنجا را ترک کند.
*آیا می‌توان برای شرکت در مراسم اعتکاف به شهر دیگری که بیش از چهار فرسخ با ما فاصله دارد مسافرت کرد و اعتکاف در صورت سفر صحیح است؟
ج: اگر قصد اقامت ده روز و یا نذر روزه در سفر نباشد، روزه در سفر صحیح نیست و با عدم صحّت روزه، اعتکاف هم صحیح نیست.
س. آیا انسان می‌تواند در شهر دیگری معتکف شود؟
ج: اگر مسافر باشد نمی‌تواند مگر اینکه نذر کرده باشد در سفر روزه بگیرد؛ و بنا بر احتیاط واجب این نذر باید قبل از شروع سفر انجام گیرد.
*آیا می توان در شهر دیگری (غیر از وطن) معتکف شد؟
کسی که بخواهد در سفر معتکف شود، می‌تواند نذر کند که در سفر روزه بگیرد و می‌تواند اعتکاف نماید.نذر روزه در سفر مانعی ندارد و با این نذر روزه و اعتکافش صحیح است، ولی احتیاط واجب آن است که نذر قبل از شروع مسافرت باشد.صیغه آن عبارت است از: «لله علیّ أن اصوم فی سفری إلی کذا» (به جای کذا نام شهر ذکر شود) و می‌تواند ترجمه آن را بگوید که عبارت است از: « برای خدا بر من است که در سفر به فلان مکان روزه بگیرم»
* آیا جایز است دانشجویان معتکف درس‌های دانشگاهی خود را مرور کنند؟
ج: اشکال ندارد.
اعتکاف بهترین فرصت برای ارتباط با خالق و فاصله گرفتن از رنگ و لعاب فضای حقیقی و مجازی است. بهترین مکان و زمان برای ترک عادتهای روزمره، فاصله گرفتن از گناه و هر آنچه که تا کنون باعث غفلت ما شده است. پیشنهاد می شودارتباط با خالق و معبودمان را در این سه روز برای خود ذخیره نماییم. شاید دیگر چنین فرصتی برایمان ایجاد نشود. پس لحظه لحظه آن را قدر بدانیم و زمان گرانبهای عمرمان را در این روزها بیشتر قدر بدانیم. کانون فرهنگی هنری مسجد جامع گلشن از همه معتکفین و روزه داران در این ایام التماس دعای ویژه دارد.