نگاهی به آداب و رسوم ویژه عزاداری محرم در میان شیعیان هند

در مناطق شیعه‌نشین هند ازجمله شهرهای « لکنهو» و « امرهه » و«کشمیر» عموماً مکان‌های ویژه‌ای ساخته می‌شود که به «امام‌باره» معروف است و تقریباً مکانی همچون تکیه و حسینیه در ایران است که عزاداری ماه محرم در آن‌ها برگزار می شود. 

شیعیان هند با خانه‌تکانی و نظافت حسینیه‌ها، مساجد و احداث تکیه‌ها و آماده‌سازی مکان‌های عزاداری به‌منظور برگزاری آیین بزرگداشت یاد و خاطره سالار شهیدان و یارانش، چند روز قبل از آغاز ماه محرم با شور و هیجان خاصی به استقبال این ماه می‌روند. شیعیان هند که حدود ۱۰درصد جمعیت نزدیک به یک‌صد و پنجاه‌میلیونی مسلمانان این کشور را تشکیل می‌دهند، در ماه‌های محرم و صفر و به‌ویژه در دهه عاشورا با علاقه‌ای وصف‌نشدنی، برنامه‌های مختلف و ویژه‌ای را برگزار می‌کنند.

این برنامه‌ها از روز اول محرم آغاز می‌گردد و تا پایان روز عاشورا و مراسم ویژه شام غریبان در تمامی روز و تا ساعاتی از شب ادامه می‌یابد. در مناطق شیعه‌نشین هند ازجمله شهرهای « لکنهو» و « امرهه » و«کشمیر» عموماً مکان‌های ویژه‌ای ساخته می‌شود که به «امام‌باره» معروف است و تقریباً مکانی همچون تکیه و حسینیه در ایران است که عزاداری ماه محرم در آن‌ها برگزار می‌گردد.

امام‌باره شهر لکنهو مرکز ایالت «اوتارپرادش» واقع در شمال هند که پرجمعیت‌ترین ایالت هند است، ازجمله بزرگ‌ترین امام‌باره‌های هند است که قدمت آن به حدود چهارصد سال می‌رسد و در شمار آثار باستانی هند ثبت‌شده است. بیشتر مراسم عزاداری درهند در ماه‌های محرم و صفر در امام باره‌ها برگزار می‌گردد.

مجالس عزاداری امام حسین علیه‌السلام عموماً شامل سخنرانی توسط علمای محلی و نوحه‌خوانی به زبان محلی است. همانند دیگر مناطق شیعه‌نشین جهان در هند نیز چند روز دهه اول محرم هرکدام به نام اهل‌بیت و یاران امام حسین (ع) نام‌گذاری شده است و هر روز به نام خاصی مراسم برگزار می‌گردد.

 از روز چهارم محرم به نام حضرت حر عزاداری صورت می‌گیرد که همراه با برگزاری مجالس عزا، مردم نذورات خود را نیز در قالب غذاهای ویژه‌ای که برای این ایام می‌پزند ادا می‌کنند. روز پنجم به نام فرزندان حضرت زینب سلام‌الله‌علیها، روز ششم به نام حضرت علی‌اکبر، هفتم محرم به نام حضرت قاسم، هشتم به یاد حضرت ابوالفضل، نهم به نام حضرت علی‌اصغر و دهم به نام سالار شهیدان حضرت ابا‌عبدالله‌الحسین(ع) گرامی داشته می‌شود. از روز اول محرم عزاداران با شربت پذیرایی می‌شوند؛ اما در روزهای تاسوعا و عاشورا مردم همراه با دیگر غذاها نذورات خود را به‌صورت غذایی که به حاضری معروف است و شامل مقداری نان و کباب و یا غذایی شبیه به قیمه ایرانی است در اختیار عزاداران قرار می‌دهند. در روز نهم که به یاد حضرت علی‌اصغر گرامی داشته می‌شود، توزیع شیر میان مردم بسیار رایج است.

از اول تا ششم محرم عموماً مجالس عزاداری در منازل و یا امام‌باره ها انجام می‌گردد اما از این روز به بعد دسته‌های عزادار بعدازظهرها به خیابان‌ها آمده و مراسم خود را به‌صورت راهپیمایی در خیابان انجام می‌دهند. این نوع عزاداری در روز هفتم که به نام حضرت قاسم (ع) انجام می‌گردد به «مهنی» معروف است. مردم مسلمان هند اعتقاددارند که بنا بر بعضی روایات در چنین روزی حضرت قاسم (ع) با دختر امام حسین (ع) ازدواج کرده است. در عزاداری روز نهم که به نام حضرت علی‌اصغر برگزار می‌شود، عزاداران گهواره‌ای را به‌صورت نمادین روی دستان خود حمل می‌کنند. شیعیان هند شب عاشورا را نیز همانند شب‌های قدر گرامی می‌دارند و تا صبح بیدار می‌مانند و به عزاداری و مرثیه‌سرایی می‌پردازند.

عزاداری روز عاشورا نیز که از بامداد این روز آغاز می‌گردد تا عصر ادامه می‌یابد و عموماً مردم در این فاصله به حرمت شرایطی که در این ساعات در روز عاشورا بر خاندان امام حسین (ع) گذشته است از خوردن پرهیز می‌کنند و بعد از اتمام رسمی مراسم به هنگام عصر روزه نمادین خود را با غذاهای نذری که از عدس و برنج پخته می‌شود افطار می‌کنند که به این عمل «فاقه‌شکنی» گفته می‌شود.

سینه‌زنی، زنجیرزنی و راه رفتن با پای برهنه روی آتش ازجمله کارهایی است که عزاداران عاشورا در بزرگداشت این روز انجام می‌دهند. بعد از نماز مغرب و عشا مراسم شام غریبان آغاز می‌گردد و مردم هر شهر یا محله در یک محل جمع می‌شوند؛ اما رسوم ویژه‌ای برای این شب آن‌چنان‌که در ایران معمول است وجود ندارد و تنها مرثیه‌خوانان به ذکر مصیبت بازماندگان عاشورا می‌پردازند.

در مراسم سینه‌زنی و زنجیرزنی از بعضی سازها همچون طبل و تعدادی ادوات موسیقی محلی نیز هماهنگ با نوای مرثیه استفاده می‌گردد. ازجمله آداب و رسوم ویژه ماه‌های محرم و صفر در بین شیعیان هند این است که هیچ‌گونه مراسم ازدواجی در این ماه انجام نمی‌گیرد و مردم ترجیح می‌دهند لباس نو خریداری نکنند و از برگزاری مراسمی همچون جشن تولد نیز پرهیز می‌کنند.

 زنان نیز علاوه بر آنکه در مجالس عمومی که در امام باره‌ها برگزار می‌گردد شرکت می‌کنند مجالس ویژه‌ای را در منازل خود اجرا می  کنند که در آن زنانی که به «حدیث خوان» معروف‌اند برای شرکت‌کنندگان در مراسم، سخنرانی و مرثیه‌سرایی می‌کنند.