از روشنی طلعت رخشنده «باقر» شد نور علوم نبوی بر همه ظاهر
در اوّل ماه رجب از مشرق اعجاز گردید عیان ماه تمام از رخ باقر
نام مبارک امام پنجم محمد و لقب آن حضرت باقر یا باقرالعلوم است، بدین جهت که دریاى دانش را شکافت و اسرار علوم را آشکارا ساخت .القاب دیگرى مانند شاکر، صابر و هادى نیز براى آن حضرت ذکر کرده اند که هریک بازگوینده صفتى از صفات آن امام بزرگوار بوده است.کنیه امام ابوجعفر بود .مادرش فاطمه دختر امام حسن مجتبى ( ع) است .بنابراین نسبت آن حضرت از طرف مادر به سبط اکبر حضرت امام حسن( ع) و از سوى پدر به امام حسین (ع) می رسید .پدرش حضرت سیدالساجدین، امام زین العابدین، على بن الحسین ( ع) و تولد حضرت باقر (ع) اول رجب سال ۵۷ هجرى در مدینه است. دوران امامت امام محمد باقر (ع) از سال ۹۵ هجرى که سال درگذشت امام زین العابدین (ع) است آغاز و تا سال ۱۱۴ ه .ق یعنى مدت ۱۹ سال و ۱۰ ماه ادامه داشته است .
در دوره امامت امام محمد باقر (ع) و فرزندش امام جعفرصادق (ع) مسائلى مانند انقراض امویان و بر سر کار آمدن عباسیان و پیدا شدن مشاجرات سیاسى و ظهور سرداران و مدعیانى مانند ابوسلمه خلال و ابومسلم خراسانى و دیگران مطرح و ترجمه کتاب هاى فلسفى و مجادلات کلامى در این دوره پیش می آید و عده اى از مشایخ صوفیه و زاهدان و قلندران وابسته به دستگاه خلافت پیدا می شوند.امام محمد باقر ( ع ) و پس از وى امام جعفر صادق ( ع) از موقعیت مساعد روزگار سیاسى، براى نشر تعلیمات اصیل اسلامى و معارف حقه بهره جستند، و دانشگاه تشیع و علوم اسلامى را پایه ریزى نمودند .به همین جهت محضر امام باقر (ع) مرکز علماء و دانشمندان و راویان حدیث و خطیبان و شاعران بنام بود .در مکتب تربیتى امام باقر (ع) علم و فضیلت به مردم آموخته می شد .
امام باقر ( ع ) داراى خصال ستوده و مؤدب به آداب اسلامى، سیرت و صورتش ستوده بود .پیوسته لباس تمیز و نو می پوشید. در کمال وقار و شکوه حرکت می فرمود .از آن حضرت می پرسیدند : جدت لباس کهنه و کم ارزش می پوشید، تو چرا لباس فاخر بر تن می کنى؟ پاسخ می داد: مقتضاى تقواى جدم و فرماندارى آن روز، که محرومان و فقرا و تهیدستان زیاد بودند، چنان بود .من اگر آن لباس بپوشم در این انقلاب افکار، نمی توانم تعظیم شعائر دین کنم .
نام نامى آن حضرت با دهها و صدها حدیث و روایت وکلمات قصار و اندرزهایى همراه است که به ویژه در ۱۹ سال امامت براى ارشاد مستعدان و دانش اندوزان و شاگردان شایسته خود بیان فرموده است .بنا به روایاتى که نقل شده است، در هیچ مکتب و محضرى دانشمندان خاضع تر و خاشع تر از محضر محمد بن على (ع) نبوده اند.
شهادت امام باقر ( ع)
حضرت امام محمد باقر ( ع ) در هفتم ذیحجه سال ۱۱۴ هجرى در سن ۵۷ سالگى در مدینه به وسیله هشام مسموم شد و چشم از جهان فروبست. پیکر مقدسش را در قبرستان بقیع – کنارپدر بزرگوارش – به خاک سپردند.
زنان و فرزندان
فرزندان آن حضرت را هفت نفر نوشته اند : ابوعبدالله جعفر بن محمد الصادق ( ع ) و عبدالله که مادرشان ام فروه دختر قاسم بن محمد بن ابى بکر بود .ابراهیم و عبیدالله که از ام حکیم بودند و هر دو در زمان حیات پدر بزرگوارشان وفات کردند .على و زینب و ام سلمه که از ام ولد بودند .
سخنان ارزشمند حضرت امام محمد باقر(ع)
*سخن طیب و پاکیزه را از هر که گفت بگیرید، اگر چه او خود، بدان عمل نکند.
بحارالانوار ، ج ۷۵، ص (۱۷۰)
*نزدیکترین و سریعترین طاعت در ثواب، پیوند با خویشان است./ تحف العقول،ص۳۰۳
*هر که خدا را، آنگونه که سزاوار اوست، بندگى کند، خداوند بیش از آرزوها و کفایتش به او عطا مى کند. بحارالانوار،ج۷۱ص۱۸۳
*خود را در دنیا چنان منزل ده که گویى ساعتى در آن منزل دارى وسپس از آن کوچ می کنی.
بحارالأنوار، ج ۷۵، ص ۱۶۵
*سلامت دین و تندرستی بهتر از مال و ثروت داشتن است./ بحار الأنوار، جلد ۷۶، ص: ۳۰۲
*تو را به پنج چیز سفارش می کنم : اگر مورد ستم واقع شدی ستم مکن ، اگر به تو خیانت کردند خیانت مکن ، اگر تکذیبت کردند خشمگین مشو ، اگر مدحت کنند شاد مشو و اگر نکوهشت کنند ، بیتابی مکن .
بحارالانوار ، ج ۷۵، ص (۱۶۷)